Boekbespreking 'Athene; het leven van de eerste democratie' | Erik Boers

Hoe ging die directe democratie nou precies te werk in het oude Athene? Dat heeft Anton Van Hooff (voormalig hoofddocent Klassieke Geschiedenis aan de Radboud Universiteit, docent klassieke talen Stedelijk Gymnasium Nijmegen) voor ons uitgeplozen. In dit boek beschrijft hij:
-         hoeveel burgers er dagelijks actief betrokken waren bij het besturen van de stad (ca. 2500, naast 700 ambtenaren),
-         wie daarvoor in aanmerking kwamen (in eerste instantie de burgers die tijdens een oorlog paard en wagen konden inzetten, later ook de zwaardhoplieden, gevolgd door de roeiers - toen de marine van doorslaggevend belang bleek),
-         hoe die verkozen werden ( willekeurige loting),
-         waarover ze besluiten moesten nemen (oorlog, inkomsten, wetgeving, binnenlandse fricties, betrekkingen met bondgenoten, onderhoud vloot en heiligdommen ...),
-          hoe die besluitvorming tot stand kwam (direct na de pleidooien, zonder onderling overleg, groepsvorming was verdacht).

Dit laatste, het verdacht zijn van groepsvorming, is een belangrijk kenmerk van die democratie: wantrouwen, apistia, was de burgerdeugd bij uitstek volgens Demosthenes. Als hygiënische maatregel werd om de zoveel tijd (in zestig jaar vijftien keer) een ‘schervengericht’ gehouden. Een drastisch middel om iemand die te populair werd, en daardoor teveel macht kreeg, voor een flinke tijd buitenspel gezet. Bij zo’n peiling werden de burgers, minimaal 6000, gevraagd om de naam van iemand die naar hun idee te veel aanzien had verworven op een scherf te zetten. Bij een meerderheid werd de betreffende persoon voor tien jaar verbannen. In het boek staan foto’s van gekerfde scherven uit het Agoramuseum, met leesbare namen als ‘Thoukydides’ en ‘Perikles’. Die beelden brengen die jonge democratie tastbaar dichtbij.

Voor mij werpt dat een nieuw licht op het proces tegen Socrates: ook hij kreeg immers teveel invloed in de ogen van sommigen en daar was men beducht voor. Bovendien stak hij zijn afkeer van de democratie niet onder stoelen of banken. Waarbij hij overigens niet de rechtmatigheid daarvan ter discussie stelde.

Alles bij elkaar een zeer interessant boek voor wie geïnteresseerd is in het ontstaan van onze democratie. En voor de mensen die vrezen dat democratie en ‘dialoog’ (alles doorspreken) ten koste gaat van slagkracht:

“Wijzelf vormen ons een oordeel of overwegen de kwesties nauwgezet, want we vinden niet dat discussies schadelijk zijn voor handelingen. Nee, schadelijk is het door discussie niet goed op de hoogte te zijn voordat men overgaat tot de nodige actie.” (Uit Perikles’ Dodenrede)