Echt dwarsdenken | Erik Boers

In het laatste Eindhovens Socratisch Café van 2016 hebben we collectief dwarsgedacht over het thema ‘echtheid’. Dwarsdenken verwijst naar de kritische rol die de filosofie speelt: in de woorden van Nietzsche “unzeitgemäss denken”, tegen de tijdgeest in. Voor je het weet leg je met Socratische Gesprekken (en varianten daarop) enkel bloot wat er zoal gedacht wordt door de betrokkenen. Het loont echter ook de moeite om eens dwars tegen de gekoesterde inzichten in te denken. Dat voorkomt tunnelvisie en zelfgenoegzaamheid.

We werkten met een groep van 20 deelnemers, hadden tweeënhalf uur de tijd en zijn als volgt te werk gegaan.

Bij de opening van het café stonden we eerst even stil bij het gekozen thema, echtheid.
Dit thema was ingebracht door Dimitri, één van onze gespreksleiders, werkzaam op Avans Hogeschool. Voor zijn studenten heeft hij een Café Socrates ingericht, zie https://www.youtube.com/watch?v=LNgf9orvrP8. En die studenten wilden graag nadenken over het thema ‘echtheid, authenticiteit’, ingegeven door het verschil in de wijze waarop mensen zich via sociale media presenteren en de ‘echte werkelijkheid’.
Op de tafels hadden we overigens het memoryspel ‘Fake for Real’ uitgespreid ter inspiratie: http://www.fakeforreal.com.

Het gesprek begon met een rondje waarin ieder zijn/haar naam zei en de eerste associatie met het thema. Vervolgens splitsten we op in drie groepen. Per groep werd de gespreksvorm “Kort betoog en vragenrondes” gevolgd, zie p. 233 van ons boek “Publieke Bezinning” (ISVW Uitgevers, 2016). Die methodiek kent de volgende stappen:

Ronde 1 (5 min):

Bereid een kort betoog (zandloper, anderhalve minuut) voor waarin je jouw kijk op het thema  ‘echtheid’ helder verwoordt. Breng concrete ervaring(en) in om je argumentatie te illustreren. Betrek zoveel mogelijk facetten van het thema in je antwoord, inclusief jouw oprechte zorgen.

Ronde 2 (10 min):

Ieder houdt een kort betoog; na elk betoog is het even stil, om informatieve vragen te noteren.

Ronde 3 (10 min):

Ieder mag 1 informatieve vraag aan 1 ander stellen; een vraag om de ander beter te begrijpen. De ander antwoordt bondig (wel toereikend), zonder dat er een discussie ontstaat.

Ronde 4 (10 min):

Nogmaals zo’n vragenronde

Ronde 5 (15 min):

Onderzoek wat de gemeenschappelijke of opvallende kenmerken zijn van dit denken over ‘echtheid’. Noteer die voor jezelf.

Hierop volgde een zesde ronde essay schrijven. Elke deelgroep splitste zich op in tweetallen. Elk tweetal nam één van de gemeenschappelijke/opvallende kenmerken als uitgangspunt en ging onderzoeken of je daar ook anders tegenaan kunt kijken. Naar aanleiding van hun gesprek schreven ze per tweetal een kort essay, pakweg 5 zinnen, waarin deze dwarsdenkrichting stevig werd neergezet. Waar bijvoorbeeld ‘ongehoorzaamheid’ opdook als kenmerk van authenticiteit, werd duidelijk gemaakt dat juist gehoorzaamheid een teken van echtheid was. Waar in eerste instantie ‘intuïtie’ werd aangewezen als bron van echte kennis werd een pleidooi gehouden voor de realiteitszin van de ratio. Tegen echtheid als een eigenschap van een voorwerp of uitspraak werd ingebracht dat echtheid geen eigenschap is, maar een machtsclaim: “Dit is echt waar”, “Dit is echt de laatste keer!”. Deze essays werden kort voorgedragen in de deelgroepen. Je kunt er ook voor kiezen om dit in de plenaire groep te laten doen. Dat vormt dan een mooie afronding van het hele gesprek. En een goede opstap naar de borrel.

De exercitie leverde prikkelende uitspraken op, hilariteit en waardering voor 'asociaal' denken. Het was de vraag of iedereen echt geloofde in wat hij of zij dwarsdacht. Maar ja, wat is het belang van echt eigenlijk?