Filosofen zijn spraakmakers, geen afspraakmakers | Erik Boers

Filosofen zijn spraakmakers, geen afspraakmakers. Zij stimuleren het onderzoekend gesprek waarin mensen zich uitspreken en hun uitgesproken meningen toetsen aan die van anderen. Zo ontstaat spraak, spreken, gesprek.

De voortdurende neiging in organisaties om door te pakken naar actiepunten en afspraken wordt geduldig weerstaan. Eerst het 'wat' en 'waarom'. Dan pas het 'hoe'. Want wie een 'waarom' heeft hoeft geen 'hoe' te vrezen. Kortom: filosofen schuwen het maken van afspraken. Na het denken kan dat met een gerust hart worden overgelaten aan de doeners.

Natuurlijk kan het denkgesprek wel stil staan bij afspraken, maar dan vooral bij wat we daarmee bedoelen. Al snel dringen zich de vragen op:

Wanneer is een afspraak nodig?
Wanneer is een afspraak achterhaald?
Wat bereik je met een afspraak?
En wat niet?
Wanneer mag je een afspraak schenden?
Hoe bekend moet een afspraak zijn?
Wat maakt een afspraak tot een afspraak?
Waarom houd je je aan sommige afspraken wel en aan andere niet?
Wat levert het je niet houden aan afspraken je op?
Wanneer heb je recht op een afspraak?

Het 'wat', 'waarom' en 'hoe' van afspraken is minder eenduidig dan het lijkt. Dus wat maak je eigenlijk als je een afspraak maakt?

Die laatste vraag kan ook de filosoof zich aantrekken. Want waarom is hij zo afspraakschuw? Dat moet te maken hebben met zijn duiding van wat een afspraak is.

Dit ben ik mij af gaan vragen tijdens het driedaags gesprek dat ik voerde rond het thema 'afspraak, verantwoordelijkheid, discipline' afgelopen week. Is het terecht dat ik het spreken en afspreken van elkaar scheidt in een denkgeprek om een te doenerig denken te voorkomen?

Een van de deelnemers bracht als ervaring in dat zij  onprettig op de huid werd gezeten door een opdrachtgever in een project rond duurzame energievoorziening. Dit zat haar behoorlijk dwars omdat er tijdens de pioniersfase sprake was van een volledige gelijkwaardigheid. Nu het project was opgeschaald leek de opdrachtgever steeds nerveuzer te worden. Zij begon steeds vaker corrigerend op te treden en bazig de lakens uit te delen. De hoogste tijd om eens met elkaar aan tafel te gaan zitten en de onderlinge samenwerking door te spreken. Oude rolverdelingen, verwachtingen en afspraken waren door de succesvolle ontwikkelingen ingehaald.

Dit maakt al één ding duidelijk over afspraken: ze hebben een tijdelijke status. Ze staan niet in rots gebeiteld. Ze zorgen slechts tijdelijk voor eenduidigheid. Het maakt ook duidelijk wat één functie van afspraken is: het vastleggen van verantwoordelijkheden zoals we die verwachten te kunnen, danwel te willen dragen. Afspraken zijn leermomenten in het ontwikkelen van verantwoordelijkheid. Door het maken, en bijstellen van afspraken kom je aan de weet welke verantwoordelijkheid je wel en welke je niet kunt (of wilt) dragen. Daarmee verschuift de essentie van afspraken van voorschrijvend naar beschrijvend. Een afspraak is een samenballing van onze visie op onszelf (onze draagkracht) en de werkelijkheid (onze opdracht).

Je zou een afspraak kunnen opvatten als een conclusie van een denkproces: “als we het samen goed begrijpen, dan denken we dat ons het volgende te doen staat”. En als conclusie misstaat een afspraak niet in een denkproces.

Een afspraak is een gecomprimeerde redenering in de vorm van: “omdat er naar onze mening dit en dat aan de hand is, spreken we af zus en zo te handelen”.

Dus filosoof: wees minder afspraakschuw en gebruik de afspraak sluw om de geldigheid van het doorlopen denkproces te toetsen!